پت اسکن (PET scan) یا توموگرافی گسیل پوزیترون، یک روش تصویربرداری پزشکی است که برای بررسی نحوه عملکرد بدن استفاده میشود. این روش بر اساس ردیابی ذرات رادیواکتیو است که در بدن بیمار تزریق میشوند. پت اسکن میتواند به پزشکان در تشخیص و درمان بسیاری از بیماریها، از جمله سرطان، بیماریهای قلبی و بیماریهای مغزی کمک کند.
پت اسکن چیست؟
پت اسکن یک روش تصویربرداری پزشکی است که از ردیابهای رادیواکتیو برای بررسی نحوه عملکرد بدن استفاده میکند. این روش بر اساس این اصل است که سلولهای مختلف بدن، مواد مغذی و اکسیژن را به روشهای متفاوتی مصرف میکنند. ردیابهای رادیواکتیو به این مواد متصل میشوند و سپس با استفاده از یک دستگاه ویژه، تصاویری از نحوه عملکرد سلولها در بدن ایجاد میشود.نحوه کار پت اسکن
در پت اسکن، معمولاً از یک ماده رادیواکتیو به نام فلوئورو دی اکسی گلوکز (FDG) استفاده میشود. FDG یک قند رادیواکتیو است که به سلولهای فعال بدن جذب میشود. سلولهای سرطانی معمولاً از انرژی بیشتری نسبت به سلولهای سالم استفاده میکنند و بنابراین، FDG بیشتری جذب میکنند. این امر باعث میشود که سلولهای سرطانی در تصاویر پت اسکن روشنتر به نظر برسند. پت اسکن معمولاً در دو مرحله انجام میشود:- مرحله اول: بیمار در یک اتاق مخصوص قرار میگیرد و یک ماده رادیواکتیو به نام فلوئورو دی اکسی گلوکز (FDG) به او تزریق میشود. FDG یک قند رادیواکتیو است که به سلولهای فعال بدن جذب میشود.
- مرحله دوم: پس از گذشت حدود یک ساعت، بیمار به داخل دستگاه پت اسکن منتقل میشود. دستگاه پت اسکن از دوربینهای مخصوص برای ردیابی ذرات رادیواکتیو استفاده میکند و تصاویری از نحوه عملکرد سلولها در بدن ایجاد میکند.
نحوه عملکرد دستگاه پت اسکن
دستگاه پت اسکن از دو دوربین مخصوص برای ردیابی ذرات رادیواکتیو استفاده میکند. این دوربینها در دو طرف بدن قرار دارند و تصاویری از بدن از دو جهت مختلف ایجاد میکنند. سپس، این تصاویر با استفاده از یک کامپیوتر ترکیب میشوند تا یک تصویر سه بعدی از بدن ایجاد شود.کاربرد پت اسکن
پت اسکن میتواند برای تشخیص و درمان بسیاری از بیماریها، از جمله موارد زیر استفاده شود:- سرطان: پت اسکن میتواند به پزشکان در تشخیص سرطان، تعیین مرحله سرطان و بررسی پاسخ به درمان کمک کند.
- بیماریهای قلبی: پت اسکن میتواند به پزشکان در تشخیص بیماریهای قلبی، مانند بیماری عروق کرونر و سکته مغزی کمک کند.
- بیماریهای مغزی: پت اسکن میتواند به پزشکان در تشخیص بیماریهای مغزی، مانند بیماری آلزایمر، پارکینسون و سکته مغزی کمک کند.
- سایر بیماریها: پت اسکن میتواند برای تشخیص و درمان سایر بیماریها، از جمله بیماریهای التهابی، بیماریهای متابولیک و بیماریهای عفونی نیز استفاده شود.
چگونگی باید برای پت اسکن آماده شد؟
قبل از انجام پت اسکن، ممکن است پزشک از شما بخواهد که موارد زیر را انجام دهید:- رژیم غذایی خاصی را دنبال کنید. بسته به نوع پت اسکنی که انجام می دهید، ممکن است از شما خواسته شود که قبل از اسکن، از خوردن یا نوشیدن غذا یا مایعات خاصی خودداری کنید.
- داروهایی که مصرف می کنید را به پزشک خود اطلاع دهید. برخی از داروها می توانند بر نتایج پت اسکن تأثیر بگذارند.
- اگر باردار هستید یا فکر می کنید ممکن است باردار باشید، به پزشک خود اطلاع دهید. پت اسکن می تواند برای جنین مضر باشد.
- خستگی
- سردرد
- حالت تهوع
- اسهال
- اگر سوال یا نگرانی دارید، با پزشک خود صحبت کنید.
- برای روز اسکن، یک همراه با خود بیاورید.
- در روز اسکن، لباس راحت و بدون جواهرات بپوشید.
- قبل از اسکن، غذا یا مایعات خاصی را که پزشک به شما گفته است، نخورید یا ننوشید.
- در طول اسکن، ساکت باشید و حرکت نکنید.
- پس از اسکن، ممکن است لازم باشد که برای مدت کوتاهی در بیمارستان بمانید.
روش انجام پت اسکن چگونه است؟
آمادگی
قبل از انجام پت اسکن، ممکن است پزشک از شما بخواهد که موارد زیر را انجام دهید: رژیم غذایی خاصی را دنبال کنید. بسته به نوع پت اسکنی که انجام می دهید، ممکن است از شما خواسته شود که قبل از اسکن، از خوردن یا نوشیدن غذا یا مایعات خاصی خودداری کنید. داروهایی که مصرف می کنید را به پزشک خود اطلاع دهید. برخی از داروها می توانند بر نتایج پت اسکن تأثیر بگذارند. اگر باردار هستید یا فکر می کنید ممکن است باردار باشید، به پزشک خود اطلاع دهید. پت اسکن می تواند برای جنین مضر باشد.تزریق ردیاب
در روز اسکن، یک پرستار به شما تزریق یک ماده رادیواکتیو خواهد کرد. این ماده به سلول های بدن شما متصل می شود و سپس با استفاده از یک دستگاه پت اسکن، تصاویری از نحوه عملکرد سلول ها در بدن شما ایجاد می شود. نوع ماده رادیواکتیو که استفاده می شود به نوع پت اسکنی که انجام می دهید بستگی دارد. برخی از مواد رادیواکتیو را می توان از طریق تزریق وریدی، استنشاق یا بلع وارد بدن کرد.اسکن
اسکن معمولاً حدود یک ساعت طول می کشد. در طول اسکن، باید ساکت باشید و حرکت نکنید. این امر برای جلوگیری از ایجاد تصاویر تار ضروری است. در طول اسکن، شما روی یک تخت دراز می کشید و یک دستگاه پت اسکن در اطراف بدن شما می چرخد. دستگاه پت اسکن از دوربین های ویژه ای برای جمع آوری تصاویر استفاده می کند.پس از اسکن
پس از اسکن، ممکن است لازم باشد که برای مدت کوتاهی در بیمارستان بمانید تا از نظر عوارض جانبی ناشی از ماده رادیواکتیو تحت نظر باشید. عوارض جانبی پت اسکن معمولاً خفیف و خود به خود برطرف می شوند. برخی از عوارض جانبی احتمالی عبارتند از:- خستگی
- سردرد
- حالت تهوع
- اسهال
خطرات پت اسکن و عوارض جانبی
خطرات پت اسکن و عوارض جانبی آن به دو دسته اصلی تقسیم می شوند:- عوارض ناشی از قرار گرفتن در معرض اشعه: پت اسکن با استفاده از مواد رادیواکتیو انجام می شود. قرار گرفتن در معرض اشعه می تواند خطر ابتلا به برخی از بیماری ها، از جمله سرطان را افزایش دهد. با این حال، میزان خطر ابتلا به سرطان در اثر قرار گرفتن در معرض اشعه دریافتی در طی پت اسکن بسیار کم است.
- عوارض جانبی ناشی از خود مواد رادیواکتیو: برخی از مواد رادیواکتیو که در پت اسکن استفاده می شوند، می توانند عوارض جانبی خفیفی ایجاد کنند. این عوارض جانبی معمولاً خود به خود برطرف می شوند و عبارتند از:
- خستگی
- سردرد
- حالت تهوع
- اسهال
پیگیری و نتایج پت اسکن
نتایج پت اسکن معمولاً توسط یک رادیولوژیست تفسیر می شود. رادیولوژیست یک متخصص پزشکی است که در زمینه تصویربرداری پزشکی آموزش دیده است. تفسیر نتایج پت اسکن معمولاً شامل موارد زیر است:- بررسی میزان تجمع مواد رادیواکتیو در مناطق مختلف بدن
- مقایسه تصاویر پت اسکن با تصاویر سایر روش های تصویربرداری
- مقایسه تصاویر پت اسکن با تصاویر پت اسکن های قبلی
پت اسکن بعد از شیمی درمانی
- پت اسکن بعد از شیمی درمانی می تواند برای ارزیابی پاسخ بیمار به درمان استفاده شود. این اسکن می تواند نشان دهد که آیا شیمی درمانی به طور موثر تومور را کوچک کرده است یا خیر.
- پت اسکن معمولاً 4 تا 8 هفته پس از اتمام شیمی درمانی انجام می شود. این مدت زمان به این دلیل است که شیمی درمانی معمولاً چند هفته طول می کشد تا اثر خود را نشان دهد.
- اگر پت اسکن نشان دهد که تومور به طور موثر کوچک شده است، این بدان معناست که شیمی درمانی موثر بوده است. در این صورت، ممکن است نیاز به انجام شیمی درمانی بیشتر وجود نداشته باشد.
- اگر پت اسکن نشان دهد که تومور به طور موثر کوچک نشده است، این بدان معناست که شیمی درمانی موثر نبوده است. در این صورت، ممکن است نیاز به انجام روش های درمانی دیگری، مانند جراحی یا پرتودرمانی، وجود داشته باشد.
- در برخی موارد، پت اسکن بعد از شیمی درمانی می تواند نشان دهد که تومور در حال رشد است. این امر می تواند نشان دهنده مقاومت تومور به شیمی درمانی باشد. در این صورت، ممکن است نیاز به تغییر روش درمانی وجود داشته باشد.
برخی از کاربردهای پت اسکن بعد از شیمی درمانی
- ارزیابی پاسخ به درمان: پت اسکن می تواند برای ارزیابی اینکه آیا شیمی درمانی به طور موثر تومور را کوچک کرده است یا خیر، استفاده شود.
- تشخیص عود بیماری: پت اسکن می تواند برای تشخیص عود بیماری، حتی اگر تومور کوچک باشد، استفاده شود.
- تعیین بهترین روش درمانی بعدی: پت اسکن می تواند به پزشکان کمک کند تا تصمیمات درمانی مناسبی برای بیمار اتخاذ کنند.